Deprem Sensörleri: Önceden Bilme İmkânı, İşlevleri ve Zorunlu Kullanım Alanları

• • Sensörünüz depremi önceden mi biliyor?

Deprem olmadan önce depremi önceden bilmek henüz mümkün değil. Bu konuda Japonya, Amerika, Çin gibi dünyanın birçok ülkesinde çok yoğun çalışmalar mevcut. Yapay zeka ile yapılan uygulamalar da var ancak henüz depremi önceden %100 bilmek mümkün değil. %100 bilinemediği için boşuna panik yaratıp halkı sokağa dökmek istenmeyen bir durumdur. Çünkü bunun maliyeti çok yüksektir. Örneğin fabrikaları, okulları, hastaneleri vs. panikle boşaltmak boşu boşuna can ve mal kaybına yol açabileceği için depremi %100 bilmeden alarm vermek doğru olmaz. Dolayısı ile depremi önceden bilmek üzerine çalışmalar tüm dünyada devam ediyor. Henüz %100 sonuç alınabilen bir sistem bulunamadı.

• • Deprem önceden bilinemiyorsa sizin deprem sensörünüz ne işe yarıyor, nasıl çalışıyor?

Öncelikle deprem mekanizması hakkında kısa bir bilgi vereyim. Deprem başladığı zaman titreşimler oluşur. Depremin epicenterinden değişik titreşim dalgaları yayılır. Bunlardan yıkıcı olan dalgalara göre iki kat daha hızlı yayılan p dalgaları saniyede 3-4 km daha hızlı yayılır. Yıkıcı dalgalar daha yavaş hareket ediyor, epicenterden ne kadar uzakta olduğunuza bağlı olarak ön dalgalardan daha geç geliyor. Aradaki bu saniye farkına göre size zaman kazandırıyor. Deprem sensörümüz, bulunduğunuz yerin Epicenterden uzaklığına göre önceden gelen deprem sarsıntılarını algılanıp alarm veriyor. Ne kadar önce haber veriyor? 

Cep telefonlarımızda adımları sayan da titreşim sensörüdür. Cep telefonlarımızın içinde titreşim (ivme) sensörü var, bu sensör deprem titreşimlerini de algılayıp mesajlar atıyor. Ancak cep telefonları alarm vermiyor; asansörleri, elektriğimizi gazı kontrol etmiyor. Bizim deprem sensörümüz de deprem titreşimlerini algılıyor, ancak akabinde birçok işlem yapıyor. Alarm veya siren çalarak sizi uyarıyor, uykudaysanız uyanmanızı ve önlem almanızı sağlıyor, asansördeyseniz asansörü en yakın katta durdurup kapısını açtırıyor, isterseniz elektriğinizi kesiyor, gazınızı kesiyor. Fonksiyonları bununla da bitmiyor. Deprem algılama fonksiyonunun yanı sıra; isterseniz gaz ve yangın dedektörü bağlayarak evinizde gaz kaçağı veya yangın olduğunda da yüksek sesle alarm veriyor, siz evde yoksanız bile komşularınızı uyarıyor.  

• Bina ve asansör yönetmeliğinde deprem sensörü kullanma zorunluluğu var mı?

 “Binaların yangından korunması hakkında yönetmelik” te asansörler ve doğalgaz kesme için deprem sensörü kullanılmasının zorunlu olduğu durumlar belirtilmiştir:

Yönetmelik: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2007/12/20071219-2.htm

Asansör ile ilgili kısım:

Madde 62-C : Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan yüksek binalarda, deprem sensöründen uyarı alarak asansörlerin deprem sırasında durabileceği en yakın kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması gerekir.

Mevcut binalar için yükümlülük:

Madde 160-C :  Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan yapı yüksekliği 51.50 m’den fazla olan binalarda deprem sensörü kullanılması ve asansörlerin deprem sırasında en uygun kata gidip, kapılarını açıp, hareket etmeyecek tertibat ve programa sahip olması zorunludur.

Doğalgaz ile ilgili kısım:

Madde 112-J : Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan ve bina yüksekliği 21.50 m’den fazla olan otel ve motel gibi konaklama tesisleri, toplanma amaçlı binalar, sağlık, eğitim, ticaret ve sanayi binaları ile yüksek binaların ana girişinde, sarsıntı olduğunda gaz akışını kesen tertibat, gaz dağıtım şirketi veya yetkili kıldığı kuruluş tarafından yaptırılır ve belediye gaz dağıtım şirketi tarafından kontrol edilir. Gaz akışını kesen tertibat herhangi bir nedenle gaz akışını kestiği takdirde kesilen gazın tekrar açılması için bir bedel talep edilemez.

• Deprem sensörü ne için nerelerde kullanılır?

Asansörleri en yakın katta durdurup kapılarını açıyor.

Elektriğinizi kesiyor.

Gazı kesiyor.

Özellikle jeneratör devreye girmişse onu kapatıyor.

Acil durum aydınlatma sistemlerini devreye sokuyor.

Gaz ve yangın algılama dedektörlerini deprem sensörüne bağlayarak onları da kontrol edebiliyor. Yani deprem dışında, evinizde gaz kaçağı veya yangın olduğu durumlarda da yüksek sesle alarm veriyor.  

• Hangi şiddette alarm verir?

Kandilli Rasathanesinin ve TSE’nin belirlediği bir şiddet var, biz deprem sensörümüzün ayarını bu şiddete göre yaptık, yani deprem sensörlerimizi gönderirken fabrika ayarı olarak Kandilli Rasathanesinin ve TSE’nin belirlediği deprem şiddete göre ayarlı olarak gönderiyoruz. Deprem olmaya başlayınca kandillinin belirlediği şiddette alarm verir ve diğer fonksiyonlarını yerine getirir. Kandillinin belirlediği şiddet aşağı yukarı 5 şiddeti civarındadır. Bildiğiniz gibi deprem şiddeti; bulunduğunuz yerin deprem merkezine olan uzaklığına, zeminin ve binanın yapısına bağlıdır. AFAD depremin büyüklüğünü açıklar, ancak depremin şiddeti uzaklığa ve yerin yapısı gibi etkenlere bağlı olduğu için deprem şiddetini açıklamaz. Binalar 5 şiddetinde henüz yıkılmazlar, dolayısı ile sensör şiddetli titreşimler gelmeden önce, yani henüz büyük hasarlar olmadan önce uyarı verir. 

Ancak isterseniz kendiniz cihazın menüsünden Kandilinin belirlediği alarm verme şiddetini değiştirebilir, daha düşük titreşim değerlerinde alarm vermesi için ayarlayabilirsiniz. Kullanıcı menüsünde böyle bir imkan bulunmaktadır. Biz tavsiye etmesek de, siz Kandillinin belirlediği fabrika ayarları titreşim şiddetini istediğiniz gibi değiştirebilirsiniz. Bu size kalmış bir şey, hiçbir şey yapmazsanız zaten otomatik olarak Kandillinin belirlediği şiddette alarm verecektir.

• Kaç saniye önceden haber verir?

Bu, depremin merkezi epicenter’den ne kadar uzakta olduğunuza bağlıdır. Önden gelen P dalgaları saniyede 3 km daha hızlı ilerliyor, bu demektir ki arkadan gelen daha şiddetli yıkıcı dalgalardan önce 3 km’de bir saniye önce geliyor, 9 km’de 3 saniye önce geliyor. Yani bulunduğunuz mesafenin Epicenter’e ne kadar uzak olduğuna bağlı olarak, depremin başlamasından itibaren sizi arkadan gelen yıkıcı dalgalardan önce her 3 kilometrede bir saniye önce erken uyarıyor. Mesela eviniz depremin merkezinden 30 km uzakta ise 10 saniye önce uyarıyor.  Böylece bu 10 saniye içinde eğer uyuyorsanız uyanıp güvenli bir yere saklama imkanınız olacaktır. 

• Bir binaya sadece bir adet taktırmak yeterli mi? Yoksa her daireye bir adet takılmak zorunda mı?

Bir binaya sadece 1 adet deprem sensörü taktırmak yeterlidir. Deprem sensörüne bağlayacağınız bir adet yüksek sesli alarm sireni ile tüm bina oturanlarını uyarmak mümkündür. Aynı zamanda bununla istenirse elbette binanın asansörünü de kontrol eder, yani asansörü en yakın katta durdurur ve kapılarını açar, istenirse binanın ana girişinde komple elektriği ve gazı da keser. Ancak bina sakinleri deprem sensörünü alma kararı vermiyorsa, daire sakinleri binadan bağımsız olarak kendileri de satın alıp dairelerine monte edebilirler, böylece kendilerinin depremde alarm ile uyarılmasını sağlayabilirler.  

• Cihazı montaj etmek ve kullanmak için bilgi gerekiyor mu?

Cihazı kullanmak için hiçbir ön bilgiye gerek yoktur, herkesin rahatlıkla kullanabileceği bir cihaz. Sensörün duvara montaj edilip kahve makinesi gibi fişinin prize takılması yeterli. Cihazın fişini elektriğe taktığınız zaman cihaz ölçüm yapmaya hazırdır. Bu durumda cihaz deprem titreşimlerini algılar ve alarm verir. Gece uyuyorsanız sizi uyandırmış olur. 

Eğer cihaz ile asansörünüzü de kontrol edecekseniz asansörünüzün bakımını yapan firma/kişi deprem sensörünü asansör kontrol cihazındaki hazır yerine 2 dakikada takar.

Deprem anında eğer elektriğinizi de kesecekse bunun için elektrik panonuza bağlantıyı bir elektrikçinin yapması gerekir, bunu genelde asansör bakımcısı da yapabilir.

Deprem anında gazınız da kesilsin istiyorsanız, bunun için bağlı bulunduğunuz gaz dağıtım şirketi tarafından (İGDAŞ, BAŞKENTGAZ, İZMİRGAZ vb.) kontrol ve onay gerekir.   

•  Eğer elektrikler TEİAŞ tarafından önceden kesilmişse deprem sensörü görevlerini yapabiliyor mu? 

Elektrik kesilmesinden etkilenmez, içinde kendi aküsü var, 48 saat süreyle aküsünden çalışabilir. Alarm verme, asansörü kontrol etme ve gaz kesme gibi görevlerini elektrikler kesikse bile kendi aküsünden yerine getirir, elektrikler geldiği zaman da akü kendisini tekrar şarj eder.